Ateny

ATENY

Stolica i największe miasto Grecji. Według Tezeusza miasto zostało założone około 1130 r. p.n.e., stając się wkrótce ośrodkiem kultu bogini Ateny. Rozkwit Ateny przeżywały w VI-IV w. p.n.e. gdy były najważniejszym miastem kraju, z którym konkurować mogła tylko Sparta. W IV w. miasto znalazło się pod panowaniem Macedonii, a następnie Rzymu, jednak nadal pełniło funkcję ważnego ośrodka kulturalnego i intelektualnego. Po podziale cesarstwa na zachodnie i wschodnie, Ateny znalazły się w granicach państwa bizantyjskiego. Miasto wówczas podupadło, zamknięto Akademię Platońską, wiele cennych zabytków wywieziono do Konstantynopola. W XIII w. utworzono Księstwo Aten. W okresie zależności od Turcji miasto znacznie podupadło. W 1834 r. Ateny, będące wówczas niewielkim miasteczkiem, zostały stolicą wyzwolonej Grecji. W XIX-XX w. Ateny przeżywały okres gwałtownego rozwoju, stając się największym miastem Bałkanów. Ponad miastem, na rozległym, wysokim wzgórzu wznoszą się ruiny Akropolu (dosłownie: wysokiego miasta), niegdyś ośrodka kultu i fortecy. Pierwszą budowlą wzgórza są Propyleje (monumentalne wrota), które miały prowadzić ze świata śmiertelników do świata duchowego. Główną budowlą Akropolu jest Partenon z połowy V w. p.n.e., wsparta na potężnych kolumnach doryckich świątynia poświęcona patronce miasta. W jej wnętrzu stał niegdyś monumentalny pomnik Ateny, dzieło Fidiasza. Erechtejon z 406 r. p.n.e. ze słynnym portykiem wspartym na sześciu kariatydach jest przykładem świątyni dwupoziomowej. Na skraju wzgórza stoi maleńka świątynia Ateny Nike z końca V w. p.n.e. U podnóża wzgórza znajduje się Teatr Dionizosa z VI w. p.n.e., gdzie odbyły się premierowe przedstawienia kilku arcydzieł greckiego dramatu. Obok niego znajduje się znacznie lepiej zachowany Odeon Heroda Atticusa, wzniesiony przez Rzymian w II w. Nieopodal Akropolu oglądać można ruiny świątyni Zeusa Olimpijskiego (Olimpiejon) z VI w. p.n.e., największej w całej antycznej Grecji, a obok nich rzymski Łuk Hadriana. Na Agorze - starożytnym rynku miasta znajduje się Hefajstejon z V w. p.n.e., prawdopodobnie najlepiej zachowana z greckich świątyń.

Plaka, centrum XIX-wiecznych Aten, jest dziś dzielnicą rozrywki, na jej skraju (Plac Katedralny) znajduje się bizantyjska "Mała katedra" z XI-XIII w., przykryta potężną katedrą z XIX w. Dawny pałac królewski Stary Zamek) zbudowany w 1838 r. jest obecnie siedzibą parlamentu greckiego. Obok znajduje się Pomnik Nieznanego Żołnierza, przed którym odbywa się uroczysta zmiana warty gwardii, zwanej Evzones w dziwnych, inspirowanych folklorem strojach. Nowoczesna część Aten znajduje się pomiędzy głównymi placami miasta - Omonia i Syntagma. Państwowe Muzeum Archeologiczne posiada jedną z największych i najcenniejszych kolekcji sztuki antycznej (m.in. rzeźby, ceramika, wyroby z brązu). W Muzeum Kultury Cykladzkiej i Sztuki Antycznej oglądać można bezcenną kolekcję marmurowych rzeźb. Na Stadionie Olimpijskim rozegrano zawody pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich w 1896 r.

Akropol ateński, Akropolis ateńska, górujące nad Atenami wapienne wzgórze o owalnym kształcie, wys. 157 m, pow. ok. 3 ha. W starożytności ośrodek kultu religijnego; prowadziły nań 2 drogi: Panatenajska i Trójnogów. Osadnictwo na Akropolu ateńskim poświadczone jest od epoki kamienia, z okresu kultury mykeńskiej zachowały się pozostałości murów, tzw. pelasgikon. W VI w. p.n.e. Solon i Pizystrat zainicjowali tu szersze prace budowlane: wzniesiono świątynię Ateny (tzw. Hekatompedon), a na miejscu starszej świątyni (Archajos Naos) - świątynię Ateny Polias, czyli patronki miasta; dotychczasową bramę mykeńską zastąpiono pierwszymi Propylejami.

W czasie wojen perskich Akropol ateński został spalony (480 p.n.e.), zniszczeniu uległy wszystkie budowle i pomniki wotywne (część z nich odnaleziono w czasie badań archeologicznych w tzw. rumowisku perskim). Po 449 p.n.e. przystąpiono do kosztownej odbudowy wg planu Peryklesa, pod kierunkiem komisji artystów kierowanej przez Fidiasza. Wzniesiono m.in. Partenon, w którym umieszczono chryzelefantynowy pomnik Ateny Partenos, Erechtejon, świątynię Ateny Nike (427 p.n.e.), a także świątynię Artemidy Brauronia.

W miejsce starych Propylejów zbudowano (437-432 p.n.e.) nowe, okazalsze (wg projektu Mnesiklesa), wewnątrz których mieściła się Pinakoteka. Ustawiano także liczne ekswota, np. pomnik Ateny Promachos czy Ateny Lemnia autorstwa Fidiasza. W okresie rzymskim przy Partenonie wybudowano okrągłą świątynię Augusta i Romy (25 p.n.e.) oraz przebudowano Propyleje, dodając monumentalne schody. Na pd. zboczu Akropolu ateńskiego znajdują się: sanktuarium Dionizosa Eleuthereusa, teatr, portyk Eumenesa II, odeon Herodesa Attyka.

Za Justyniana I Wielkiego świątynie przekształcono w kościoły chrześcijańskie. 1456 Akropol ateński znalazł się w rękach tureckich, co spowodowało jego stopniową dewastację. Ponadto dużą liczbę zabytków z Akropolu ateńskiego wywiózł do Londynu lord Elgin (1816). Po odzyskaniu przez Grecję niepodległości, w 2. poł. XIX w. przystąpiono do prac konserwatorskich, trwających po dzień dzisiejszy.

Erechtejon, świątynia jońska wzniesiona z marmuru pentelickiego na ateńskim Akropolu (421-405 p.n.e.). Łączy kilka sanktuariów: Ateny Polias, Posejdona, Erechteusza oraz obiektów czci (święta oliwka, grobowiec Kekropsa, źródło słonej wody) w jedną całość.

Skomplikowany plan sanktuarium, budowle na różnych poziomach. Sławny krużganek kor, którego belkowanie dźwiga 6 posągów pięknych dziewcząt (Kariatyd). Projektantem Erechtejonu był prawdopodobnie Mnesikles.

W VI w. Erechtejon zamieniony na kościół chrześcijański, w XVII - XIX w. popadł w ruinę. Jedną z kor zabrał lord Elgin 1802 do Anglii (Elgina marmury).

Partenon, słynna świątynia Ateny Partenos ("dziewicy") na Akropolis ateńskiej, wzniesiona w latach 447-432 p.n.e. z inicjatywy Peryklesa przez Iktinosa i Kallikratesa na miejscu dwóch starszych świątyń: Hekatompedonu z ok. 570-550 p.n.e. i nie dokończonego tzw. Starszego Partenonu z ok. 488-480 p.n.e., zburzonego przez Persów.
Wymiary świątyni wynosiły 69,51 m na 30,86 m. Wnętrze dzieliło się na 2 części: trójnawową cellę o długości 100 stóp (stąd nazwa Hekatompedon naos), gdzie przechowywano kultowy posąg Ateny (Atena Partenos dłuta Fidiasza), i Partenon właściwy - salę o 4 jońskich kolumnach, dla dziewcząt w służbie bogini. Dekorację rzeźbiarską wykonali artyści pod kierunkiem Fidiasza.
Partenon uległ częściowemu zniszczeniu w czasie oblężenia Aten przez wojska weneckie w 1687 (Partenon był wtedy arsenałem), kiedy to oficer floty Wenecji trafił z działa okrętu w zgromadzone tam prochy. W latach 1802-1812 część zachowanych rzeźb Partenonu wywiózł (wyrywając je z ich naturalnych miejsc i niszcząc przy tym) do Londynu lord T.B. Elgin.

Wieża Wiatrów, miejski zegar (horologion) i wiatrowskaz, projektu Andronikosa z Kyrros, wzniesiony na agorze ok. 40 p.n.e. Oktogonalna budowla, której każda ściana była ozdobiona personifikacją jednego z 8 wiatrów (wg systematyki Arystotelesa). Na szczycie znajdował się ruchomy posążek Trytona, wskazujący kierunek wiatru. Na ścianach ulokowano 8 zegarów słonecznych, a wewnątrz umieszczono zegar wodny. Wieża należy do najlepiej zachowanych budynków starożytnych Aten.

Powrót