Kresy Wschodnie 2002BUCZACZ
Miasto nazwę wzięło od rodu Buczackich, którego własnością pozostawało do połowy XV w. Pierwsza historyczna wzmianka pochodzi z roku 1260, prawa miejskie magdeburskie miasto uzyskało w roku 1515. W Buczaczu w roku zawarto słynny, lecz bardzo niekorzystny dla Polski traktat pokojowy z Turcją. Do 1939 roku miasto znajdowało się w granicach II Rzeczypospolitej.

Zachowały się tu ruiny zamku, z których panorama miasta prezentuje się imponująco. Widoczne są ich ważniejsze zabytki: kościół parafialny rzymskokatolicki (1739), ratusz i zespół cerkwi Bazylianów (1721).


RATUSZ. Powstał w latach 1750-1751 z fundacji Mikołaja Potockiego, według projektu Bernarda Meretyna i Jana Jerzego Pinsla. Budowla piętrowa, zwieńczona wysoką (35 m) wieżą. Na zachodniej fasadzie balkony. Fasady mają bogatą ornamentykę barokową. Ratusz pierwotnie zdobiło dwanaście rzeźb Pinsla przedstawiających prace Herkulesa, obecnie jest ich cztery, lecz każdej brakuje głowy, nogi lub ręki. Na barokowym frontonie głównej fasady znajduje się kartusz herbowy. Ściany podzielone pilastrami z ozdobnymi głowicami. Parter budynku obejmuje dwanaście pomieszczeń przekrytych sklepieniami krzyżowymi.


ZAMEK. Położony jest na wysokim płaskowyżu, opadającym skalistymi stokami ku rzeczce Strypie.
Najstarsza, północna część zamku (murowanego z jasnego i czerwonego piaskowca na zaprawie wapiennej) zajmuje trójkątny cypel wzgórza i jest pozostałością założenia średniowiecznego, zapewne jeszcze z ostatniej ćwierci XIV w., z grubymi i pierwotnie wysokimi murami obronnymi.
Na początku XVII w. Buczacz należał do Potockich. Żona Stefana Potockiego, Maria Mohylanka zamek rozbudowała i wzmocniła. Został on rozszerzony o część południową z dwiema wielkimi, półkolistymi bastejami od wschodu i zachodu, flankującymi kilkakrotnie załamująca się kurtynę południową. Mury tej części dochodzą do 4 m grubości. Zamek stał się wówczas jedną z ważnych, silnie bronionych warowni kresowych. Strzelnice w bastejach, z krzyżującymi się otworami strzelniczymi, umieszczono w kilku kondygnacjach. Na murach obronnych od wewnątrz pozostały kamienne wsporniki, dźwigające niegdyś drewniane ganki strzelnicze.

Renesansowy budynek mieszkalny postawiony został wzdłuż wschodniej linii murów, z bramą wjazdową na wysokości I piętra. Prowadził do niej most zwodzony zawieszony nad fosą, oraz pochylnia. Od strony dziedzińca znajdowały się krużganki arkadowe.

Zamek w ciągu XVII w. oparł się licznym najazdom kozackim, tatarskim, moskiewskim i tureckim, dając schronienie okolicznej ludności. W 1676 r. zdobyli go i zniszczyli Turcy, ale wkrótce został przez Jana Potockiego odbudowany, o czym świadczy opis z 1784 r. W połowie XVIII w. był już "opuszczony i zaniedbany". W 1772 r. znalazł się w zaborze austriackim. W XIX w. mury zamkowe rozbierano i sprzedawano na materiał budowlany.

Przetrwały znaczne partie murów południowych i bastei wschodniej oraz przylegające do niej fragmenty budynku pałacowego z ciosami piaskowcowymi na narożach i z otworami wielkich okien, dziś pozbawionych obramień. Pozostałe części zamku zachowane są w formie rozsypujących się murów przyziemia i fundamentów, w wielu miejscach porośniętych zielenią i pokrytych darnią.


KOŚCIÓŁ P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP, farny, fundacji Mikołaja Bazylego Potockiego, wojewody bełskiego, właściciela miasta w drugiej połowie XVIII w. Był to jakoby człowiek gwałtowny i pyszny, ale przeznaczał ogromne sumy na fundacje religijne i świeckie. Angażował najwybitniejszych wówczas na Rusi artystów: architekta Bernarda Meretyna i rzeźbiarza Jana Jerzego Pinsla.

Murowany kościół zbudowano w latach 1761-1763 na planie krzyża, z obniżoną kruchtą. Stropy są sklepione krzyżowo. W narożach kruchty znajdują się kręte schody prowadzące na emporę. Fasadę główną zdobią dwa pilastry flankujące drzwi wejściowe. Na portalu widnieje napis: "Chcąc Potockich Pilawa mieć trzy krzyże całe / Dom Krzyżowy na Boską wybudował chwalę". Motyw trzech krzyży nawiązuje do herbu fundatora i jest powtórzony w krzyżu wieńczącym świątynię. Niegdyś pięknie ozdobione wnętrze kościoła dziś jest mocno zniszczone. Ocalała złocona ambona oraz fragmenty fresków na sklepieniu.

Po wypędzeniu ludności polskiej w 1945 r. władze sowieckie kościół zamknęły, a potem umieściły w nim magazyn artykułów żelaznych. Z kościelnej krypty wyrzucono kości Potockich (obecnie pochowane są na miejscowym cmentarzu) i urządzono w niej kotłownię. W 1991 r. buczacka fara została przez władze wolnej Ukrainy oddana katolikom, głównie dzięki staraniom ks. infułata Ludwika Rutyny (urodzony w Podzameczku, po 1945 r. przebywał na Opolszczyźnie, by w 1992 r. powrócić w rodzinne strony).


Powrót