Kresy Wschodnie 2002JAZŁOWIEC
JAZŁOWIEC - miasto w obwodzie tarnopolskim na południe od Buczacza. W XIV w. własność Buczackich, następnie Jazłowieckich, Radziwiłłów, Koniecpolskich. XVI - XVII w. liczna kolonia Ormian. W 2 połowie XVII w. ośrodek kalwinizmu. 1772 - 1918 w zaborze austriackim. Ruiny zamku z 1 połowy XVII w. Kościół dominikanów z XVI w. - nagrobek Mikołaja Gomółki. Cerkiew XVII w., synagoga XVI w., pałac Poniatowskich, domy Ormian. W klasztorze Sióstr Niepokalanek znajduje się grobowiec sióstr i założycielki zgromadzenia Siostry Marceliny Darowskiej.

ZAMEK. Położony jest na wąskim, wydłużonym cyplu wysokiego wzgórza, otoczonym z trzech stron pętlą rzeczki Olchowiec.
Zamek, założony na nieregularnym, wydłużonym planie, uzależnionym od konfiguracji terenu, stanowi rezultat kilku faz budowy. W końcu XIV w. powstał pięcioboczny obwód murów obronnych. W załamującym się pod kątem ostrym narożu, tworzącym anguł od strony wschodniej, najłatwiej dostępnej, stała kwadratowa wieża. Przed 1448 r. Teodoryk Buczacki-Jazłowiecki powiększył zamek w kierunku zachodnim o następny również pięcioboczny, dziedziniec, otoczony murami. Między oboma dziedzińcami wznosił się poprzeczny "dom gotycki". W latach 1550-1556 rozbudował warownię Jerzy Jazłowiecki, późniejszy hetman wielki koronny, o czym świadczy napis nad bramą. Od strony południowo-zachodniej, do naroża dziedzińca dobudowano wielką, czworoboczną, czterokondygnacyjna wieżę, rodzaj donżonu. Dolne kondygnacje zawierały kazamaty. Na trzeciej znajdował się sklepiony przejazd bramny o długości 24 m. Zewnętrzny, renesansowy portal bramy o bogatej dekoracji, z inskrypcją fundacyjną i herbami, zdradza bliskie pokrewieństwo z portalem w Brzeżanach. Od strony dziedzińca wylot bramny ujęty był skromniejszym portalem. Czwarta kondygnacja budowli, z wielką izbą miała charakter mieszkalny. Obramienia okien kamienne, niektóre profilowane, jedno z sentencją łacińską wykuto na nadprożu pod gzymsem. Do bramy, wiódł most na filarach, na ostatnim odcinku zwodzony.

Na przylegającym dziedzińcu wzdłuż południowego odcinka murów stanął budynek mieszkalny, zapewne z krużgankami. Mury z tego czasu zaopatrzone były w podwójne i potrójne strzelnice krzyżowe. Następna przebudowa zamku jest datowana na lata 1575-1607, gdy zamek należał do Mikołaja Jazłowieckiego i jego brata Hieronima, ostatniego z rodu. Powstały wówczas budynki mieszkalne wzdłuż murów na obu dziedzińcach, kaplica na dziedzińcu wschodnim i wielka, półkolista basteja przy murze północnym dziedzińca zachodniego. Poniżej właściwego zamku założono podzamcze, otoczone murami. Od strony wschodniej odcinek muru flankowały dwie kwadratowe baszty, południowa z furtą zwaną bramą Nowosiółecką; od południa umieszczono w murach półkolistą, otwarty do wnętrza basteję; od zachodu podzamcze rozciągały się wzdłuż cypla i zamykał je mur poprzeczny, również ujęty narożnymi basztami.

W 1622 i 1641 r. podzielono Jazłowiec między kilku spadkobierców, sporządzając przy okazji opisy zamku. W 1643 r. kupił go Stanisław Koniecpolski, hetman wielki koronny. W wojnach kozackich Jazłowiec nie ucierpiał. Przejazd bramny miał kamienny portal z bogatą kamieniarką.

W 1746 r. Stanisław Poniatowski kupił Jazłowiec od Lubomirskich i dom mieszkalny na podzamczu przekształcił na pałac, z piętrowym korpusem głównym i parterowymi skrzydłami. Główny zamek popadał w coraz większą ruinę. Po 1772 r. Jazłowiec przypadł Austrii. Zmieniając wielokrotnie właścicieli, w 1863 r. zespół zamkowy przeszedł z rąk Krzysztofa Błażowskiego na własność sióstr niepokalanek, zgromadzenia założonego przez Marcelinę Darowską, beatyfikowaną w 1996 r. Niepokalanki przebudowały pałac na szkołę dla dziewcząt.


KOŚCIÓŁ P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP. Jest to podomnikańska świątynia wzniesiona w latach 1589-1590 w stylu renesansowo-gotyckim. Jednonawowa, z pięciobocznym prezbiterium i dwiema niskimi, półokrągłymi kaplicami, które dobudowano symetrycznie po obu stronach nawy w XVII w. Prezbiterium wzmacniają schodkowe przypory. W głównej fasadzie wznosi się trójkondygnacyjna wieża. Świątynia miała sklepienie krzyżowe z rzeźbionymi wspornikami. Zwracają uwagę rzeźbione, późnorenesansowe zdobienia portalu fasady bocznej. Kościół jazłowiecki funkcjonował jako świątynia do końca II wojny światowej. Po 1945 r. mieścił się w nim sowiecki magazyn wódki i wina. Obecnie są to ruiny Wewnątrz zachowały się fragmenty fresków na sklepieniu prezbiterium. Ocalały trzy renesansowe portale, ale są już w bardzo złym stanie. W kościele znajdował się dawniej nagrobek zmarłego w 1609 r. polskiego kompozytora Mikołaja Gomółki, lecz niestety, do naszych czasów nie zachował się po nim żaden ślad.


CERKIEW P.W. ŚW. MICHAŁA (DAWNIEJ KOŚCIÓŁ ORMIAŃSKI P.W. BOGURODZICY). Kościół ormiański w Jazłowcu został wzniesiony w początkach XVII w. z piaskowca i wapienia. Główny korpus świątyni tworzą: kwadratowy przedsionek, prostokątna nawa oraz prezbiterium z półkolistą absydą. Do nawy od północy przylega zakrystia, a od południa czterokondygnacyjna dzwonnica. Nawa przykryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami. Budowla ma półkoliście zamknięte okna oraz jeden okulus w fasadzie. Fasadę wieńczy fronton z triadą arkadowych blend, wolutami i rozetami. Od południowej strony przylega dzwonnica wsparta na czterech filarach. Obecnie świątynia służy jako cerkiew parafialna p.w. św. Mikołaja.


Powrót