Kresy Wschodnie 2002OŁYKA
ZAMEK. Położony jest na płaskim terenie, wśród rozlewisk rzeczek Miłowiczki i Putytówki.
Ołykę założył w XVI w. Piotr Montygerdowicz, wojewoda trocki. Jego wnuczka wniosła dobra ołyckie Radziwiłłom. Z kolei jej wnuk, Mikołaj Radziwiłł "Czarny" (1515-1565), marszałek wielki litewski, kasztelan wileński, wybudował pierwszy zamek w Ołyce.
W 1640 r Albrycht Stanisław Radziwiłł (1595-1656), kanclerz wielki litewski, ukończył prace przy rozbudowie i umocnieniu zamku. Była to wielka, regularna twierdza bastionowa, założona na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu. Cztery bastiony z orylonami akcentowały naroża, stały na nich wieżyczki strażnicze. W oskarpowanych wałach mieściły się kazamaty. Mury i bastiony miały dwa rzędy strzelnic na działa i broń ręczną, fosa wypełniona była wodą, przez nią wiódł most zwodzony do bramy, umieszczonej w wieży na osi kurtyny południowo-wschodniej; nad przejazdem bramnym znajdowała się kaplica. Wzdłuż tego boku usytuowany był główny budynek mieszkalny, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, przerobiony ze starszej budowli. Pozostała zabudowa wewnętrzna, dość nieregularna, częściowo drewniana, rozciągała się po dwu stronach dziedzińca, północno-zachodniej (z basztą) i północno-wschodniej.

W XVIII w. zamek utracił obronne znaczenie. Gruntowną przebudowę zamku na barokową rezydencję podjął przed połową XVIII w. Michał Kazimierz Radziwiłł. Trwała ona do około 1760 r. Powstało jednolite założenie pałacowe wokół dziedzińca (100 x 98 m) dawnej twierdzy. Główny budynek mieszkalny zajmował południowo-wschodni bok dziedzińca, wykorzystując mury starszego pałacu. Była to budowla na planie prostokąta, trzykondygnacyjna, podpiwniczona, z ryzalitem na osi od strony miasta. Z jednej strony części środkowej znajdował się sklepiony przejazd bramny, z drugiej wejście z dziedzińca do pałacu. Od zewnątrz założony był taras, zasłaniający dolną kondygnację pałacu. Wnętrza jedno i dwutraktowe, w przyziemiu częściowo sklepione. Na I piętrze na osi budynku znajdowała się wielka sala, zajmująca całą szerokość pałacu, z podwójnym rzędem okien i balkonem na wspornikach, wychodzącym na dziedziniec. Boczne skrzydła, jednotraktowe, z korytarzem zewnętrznym, dwu i jednokondygnacyjne, miały charakter mieszkalno-gospodarczy. Na osi wznosił się budynek bramny, występujący półkolistym ryzalitem, z trzema prześwitami w przyziemiu i dwukondygnacyjną wieżą zegarową. Łączył on dwa prostokątne, dwukondygnacyjne pawilony boczne. Za bramą położony był mały, owalny dziedzińczyk i następna brama w zewnętrznym, dwukondygnacyjnym budynku, o elewacji z wielką niszą obejmującą wjazd i okno. Cztery skrzydła zabudowy związane były, przez narożne, półkoliste łączniki; na zewnątrz zaś, w obrębie dawnych fortyfikacji bastionowych, znajdowały się dodatkowe pawilony narożne i ozdobne ogródki.

KOLEGIATA I KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚWIĘTEJ TRÓJCY. Pierwszą, drewnianą świątynię ufundował w 1588 r. namówiony przez ks. Piotra Skargę do porzucenia kalwinizmu książę Stanisław Radziwiłł. Nowy, już murowany kościół powstał w latach 1635-1640 dzięki donacji księcia Albrechta Stanisława Radziwiłła. Uznawany on był za najpiękniejszy na Wołyniu. Projektował go Włoch, Giovanni Malivierna, prace budowlane nadzorował Józef Beffka. Swój wkład wnieśli także m.in.: rzeźbiarz Melchior Erlenberg zwany Lwowianinem i Michał Germanus. Kościół został konsekrowany w 1640 r. przez bpa Andrzeja Gębickiego, a rok później podniesiony do rangi kolegiaty. Kapituła kolegiaty ołyckiej istniała aż do 1945 r. Władze sowieckie zakazały jej funkcjonowania, a wspaniały zabytek skazały na stopniowe zniszczenie.
Jest to budowla barokowa, trzynawowa bazylika z chórem i półkoliście zamkniętym prezbiterium. Frontowa fasada jest rozczłonkowana pionowo pilastrami korynckimi, nad którymi widnieje ogromny napis: "DEUS DE TUIS DONIS TIBI OFFERIMUS". Pomiędzy pilastrami ustawiono posągi św. Wojciecha, św. Stanisława oraz śś. Piotra i Pawła dłuta Melchiora Erlenberga. Fasadę wieńczy zamknięty tympanonem fronton i dwie boczne, połączone z nim wieżyczki. Wielkie, prostokątne pole frontonu wypełnia płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Boską w całej postaci, stojącą na półksiężycu wśród obłoków i główek cherubinów.
Wnętrze kościoła było dekorowane rzeźbą i elementami snycerskimi, a między pilastrami rozmieszczone były duże płótna z obrazami. Nad pilastrami stały rzeźby dwunastu apostołów (część ocalała). Wczesnobarokowe ołtarze, rzeźbione w marmurze i alabastrze, a także stalle kanoników w prezbiterium były dziełem Erlenberga, ucznia Pfistera ze Lwowa. W kolegiacie znajdowały się liczne grobowce. Niektórym członkom rodziny fundatora poświęcono piękne nagrobki i epitafia, przeważnie z marmuru i kolorowego alabastru.
Obok kościoła znajduje się murowana, parawanowa dzwonnica, składająca się z pięciu filarów połączonych arkadami. Filary dekorowane są płaskimi niszami, dwa wewnętrzne ozdabiają ornamenty roślinne, a środkowy - maszkaron.

KOŚCIÓŁ P.W. ŚŚ. PIOTRA I PAWŁA, renesansowy, fundowany w 1550 r. przez Piotra Montygerdowicza "Białego", jest najstarszym zabytkiem budownictwa łacińskiego na terenie Wołynia. W okresie kalwińskim Radziwiłłów służył jako zbór protestancki. W 1612 r. miała miejsce przebudowa. W 1920 r. został zdewastowany przez bolszewików, szybko go jednak odbudowano. Uległ ponownemu zniszczeniu po 1945 r. Kościół rzymskokatolicki odzyskał go w 1992 r. jako zupełną ruinę. Zbudowana jest ona z kamienia, na planie krzyża, z transeptem i wydłużonym, prostokątnym prezbiterium. Całość przekrywają sklepienia krzyżowe. W ścianach arkadowe okna, a w fasadzie głównej widoczne elementy architektury wczesnego baroku.

BRAMA WJAZDOWA to jedyny element umocnień miejskich zachowany do naszych czasów. Jest dwukondygnacyjną budowlą z arkadowym przejazdem i renesansową attyką. Nisze są dekorowane ornamentem z glazurowanej cegły.

Powrót