Kościół katolicki p.w. św. Jana Chrzciciela,
empirowy, fundacji hr. Jana Tyszkiewicza, zbudowany w l. 1857-61 wg projektu nadwornego architekta
Tyszkiewiczów Wawrzyńca Cezarego Anichiniego w miejscu poprzednich, drewnianych świątyń (pierwszy
fundowany przez Radziwiłłów kościół stanął tu w 1515 r.). Jest to budowla na planie prostokąta.
Fasadę zwieńczoną ścianką attykową, flankują dwie czworoboczne kilkukondygnacyjne wieże.
Elewacje zdobią pilastry, łukowate nadokienniki, różnego kształtu płyciny oraz gzyms kostkowy.
W krypcie kościoła spoczywają członkowie rodu Tyszkiewiczów.
Zamek Radziwiłłów.
Już na pocz. XV w. istniał w Birżach drewniany zameczek, w którym w 1415 r. przebywał
król Władysław Jagiełło. Nową siedzibę wybudował tu w 1 poł. XVI w. Radziwiłł "Rudy",
jednak prawdziwą rezydencję - zamek o założeniu bastejowymi wzniósł w Birżach po 1586 r. dopiero
Krzysztof Mikołaj Radziwiłł "Piorun". Jego syn, Krzysztof, otoczył zamek na pocz. XVII w.
fortyfikacjami bastionowymi na wzór niderlandzki. Podczas wojen szwedzkich w 1625 r. zamek
birżański po krótkim oblężeniu został zdobyty przez Szwedów i służył przez pewien czas jako kwatera
króla szwedzkiego Gustawa Adolfa. Wycofując się Szwedzi ograbili i zdewastowali zamek. Krzysztof
Radziwiłł zdecydował się odbudować i rozbudować zamek, na co otrzymał przyznane przez Sejm środki
finansowe. Prace rozpoczęły się w 1636 r., a przy okazji jego rozbudowy nowe rozplanowanie
otrzymało także miasto Birże, stając się miastem rezydencjonalnym, powiązanym we wspólny układ
przestrzenny z zamkiem.
W 1701 r. na birżańskim zamku spotkali się król polski August II Mocny i car rosyjski Piotr
i Wielki. Świetność zamku nie trwała jednak długo. Zagładę przyniosła mu kolejna wojna szwedzka, zwana
północną. Przez blisko półtora wieku właściciele dóbr birżańskich nie mieszkali na miejscu,
a Tyszkiewiczowie, którzy stali się właścicielami dóbr w 1811 r., wznieśli nową rezydencję
po drugiej stronie jez. Szyrwany. Zamek birżański dotrwał natomiast aż do naszych czasów w postaci
okazałych ruin. W l. 70-tych XX w. rozpoczęto jego staranną rekonstrukcję wg starych planów. Prace
zakończono w k. l. 80-tych. Odtworzony zamek ma cechy renesansowo-barokowe.
Jest to budowla na planie prostokąta, wznosząca się na wzgórzu nad jez. Szyrwany. Środkowa część budynku
jest dwukondygnacyjna, z piętrową galerią arkadową od frontu, nakryta wysokim dachem dwuspadowym.
Zamek otacza park zajmujący zbocze opadające ku jezioru. Park, o założeniu regularnym, powstał tu
już w XVII w. Przekomponowano go podczas porządkowania terenu zamku w l. 30-tych, 50-tych
i 80-tych XX w. Na jego terenie zachowały się bastiony i fosy XVII-wiecznego systemu
fortyfikacyjnego otaczającego zamek. Są tu także aleje lipowe, dębowe i kasztanowe. Park, którego
obecna powierzchnia wynosi 7,8 ha, od 1986 r. chroniony jest jako pomnik przyrody.
Zespół pałacowy
w dawnym majątku Tyszkiewiczów zwanym Ostrów. Ponieważ stary zamek
radziwiłłowski nie nadawał się do remontu, nową siedzibę wybudowano po przeciwnej stronie jeziora Szyrwany,
na wyspie zwanej Ostrowem i taką też nazwę nadano posiadłości. Pałac w stylu willi włoskiej,
wzniesiony w l. 1849-62 wg projektu arch. Tomasza Tyszeckiego, został odbudowany ze zniszczeń
wojennych w l. 1955-62. Jest to budowla dwukondygnacyjna, na planie prostokąta. Składa się
z korpusu głównego zaakcentowanego od frontu ryzalitem centralnym z niskim czterosłupowym
portykiem oraz wąskich skrzydeł bocznych. Ryzalit podwyższony jest o niską facjatkę, zwieńczoną
trójkątnym frontonem. Nad pałacem wznosi się wysoka czworoboczna wieża z galeryjką widokową. Od
fasady ogrodowej znajduje się portyk sześciosłupowy, flankowany przez dwa ryzality skrajne. Elewacje
ozdobione są pilastrami. W 2 poł. XIX w. po bokach pałacu wybudowano dwie parterowe oficyny na planach
kwadratów, połączone ze starszą częścią skrzydłami łącznikowymi, z których lewy ma formę odkrytej
galerii arkadowej. W pałacu Tyszkiewiczowie zgromadzili cenne zbiory dzieł sztuki oraz bardzo bogate
archiwum i bibliotekę, których większość ok. 1880 r. wywieźli do swego pałacu w Wilnie.
Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem pałacu jest mający wysokość dwu kondygnacji westybul
ozdobiony ośmioma kolumnami. Pałac otacza bardzo rozległy park o powierzchni 41 ha, zajmujący cały
teren dawnej wyspy Ostrów, dziś połączonej już z lądem. Jego centralna oś kompozycyjna otwierała
widok z pałacu na jezioro Szyrwany i położony po jego przeciwnej stronie zamek Radziwiłłów.
Poza terenem parku zachował się oryginalny arkadowy most, tama na wypływającej z jeziora rz.
Oposzczy i młyn wodny oraz budynek starej mleczarni.
|