Litwa i Białoruś 2003 Litwa CYTOWIANY
Zespół kościoła i klasztoru bernardynów
jeden z najcenniejszych na Litwie. Bernardyni zostali sprowadzeni do Cytowian z Wilna
w roku 1613, staraniem ówczesnego właściciela miejscowych dóbr, Andrzeja Wołłowicza, chorążego
Wielkiego Księstwa Litewskiego i starosty żmudzkiego, który ufundował dla nich kościół i klasztor.
Kościół wraz z zabudowaniami klasztoru, tworzącymi zamknięty dziedziniec, został wzniesiony
w l. 1614-1633 w stylu gotycko-renesansowym. Przebudowa w l. 1759-83 nadała fasadzie
kościoła i zespołowi klasztornemu cechy baroku. W latach 1772-1779 wokół kościelnego
dziedzińca wzniesiono arkadowe galerie. W klasztorze znajdowała się niegdyś duża biblioteka,
licząca blisko 1700 tomów. Klasztor bernardynów został skasowany przez władze carskie w 1864 r.,
a jego zabudowania zostały przekazane duchowieństwu świeckiemu. Kościół i zespół klasztorny
były remontowane w 1923 r. po zniszczeniach w okresie 1 wojny światowej, a także
w l. 1970-73.
Kościół p.w. NMP jest trójnawową bazyliką, z wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium. W architekturze i wystroju świątyni harmonijnie połączono cechy gotyku, renesansu i baroku. Nawa i prezbiterium, zbudowane z czerwonej, nietynkowanej cegły, zaopatrzone w wysokie, ostrołukowe okna i nakryte wysokim dachem, mają wyraźnie zaznaczony charakter gotycki. Fasada, przebudowana w l. 1759-83 ma charakter późnobarokowy i jest bogato zdobiona. Flankują ją dwie czworoboczne trójkondygnacyjne wieże nakryte barokowymi hełmami. Bardzo cenny jest wystrój wnętrza świątyni. Nawa główna i boczne nakryte są sklepieniami krzyżowymi, a prezbiterium - sklepieniem gwiaździstym. Dominującym elementem wystroju jest zespół wyjątkowo bogato zdobionych barokowych ołtarzy, z których trzy znajdują się w prezbiterium. Bogaty rokokowy wystrój mają także ambona i organy. Ołtarze i ściany świątyni dekorują liczne obrazy Z boku do kościoła przylega dwukondygnacyjny korpus klasztorny wzniesiony w l. 1614-18, tworzący wraz ze świątynią zamknięty czworobok zabudowań z niewielkim dziedzińcem pośrodku. Budowla utrzymana jest w stylu renesansowym z zachowanymi elementami gotyckimi. Ściany korytarza na parterze ozdobione są freskami. Przed kościołem znajduje się obszerny kwadratowy dziedziniec, obwiedziony galerią arkadową, zbudowaną w l. 1771-75 i utrzymaną w stylu późnego baroku. Od zewnątrz w trzech narożach galerii znajdują się niskie sześcioboczne baszty, czwarty narożnik zajmuje kościół. W galerii umieszczono stacje Męki Pańskiej, a ściany i sklepienia krużganków zostały ozdobione freskami wykonanymi w 1824 r. Pośrodku dziedzińca stoi późnobarokowa kaplica p.w. Męki Pańskiej, wzniesiona w 1775 r. Jest to budowla na planie prostokąta z arkadowym podcieniem od frontu, wspartym na trzech masywnych filarach. Szczyt ozdobiony jest bogato dekorowanym frontonem. Z tyłu znajduje się podniesiona o jedną kondygnację masywna czworoboczna wieża. Mieszczące się wewnątrz kaplicy schody (Scala Sancta) wiodą do znajdującego się na piętrze wieży ołtarza. |