Ruiny zamku.
Pierwszy zamek wzniesiono w tym miejscu w XIII w. Była to jedna w licznych warowni
litewskich chroniących kraj od napadów krzyżackich. W odróżnieniu jednak od innych obronnych budowli,
wznoszonych w tym okresie niemal wyłącznie z drewna, był to zamek murowany, najstarszy na Litwie.
Został on zniszczony przez Krzyżaków w 1362 r., a w 1368 r. na jego miejscu stanął nowy,
którego ruiny zachowały się do dziś. Zamek był budowlą na planie nieregularnego czworokąta i miał
cztery narożne baszty. W 2 poł. XVI w. wzmocniono go, budując wokół pd.-wsch. narożnika basteję.
Wylewy pobliskiej Wilii w XVII i 1 poł. XVIII w. naruszyły strukturę zamku i spowodowały
zawalenie się północnej części murów wraz z dwiema basztami. W XIX w. terytorium zamku było
zabudowane niedużymi drewnianymi domkami, a ocalałe fragmenty budowli częściowo rozebrano. Zachowały
się dwie narożne baszty: południowo-wschodnia okrągła) i południowo-zachodnia (kwadratowa), łączący
je odcinek murów obwodowych (mur południowy), oraz przyległe do baszt fragmenty murów zachodniego
i wschodniego. Okrągłą basztę otacza półokrągła basteja z podziemiami. Wokół zamku znajduje się
głęboka i szeroka fosa.
Kościół katolicki p.w. Św. Trójcy i klasztor bernardynek.
Klasztor bernardynek założony został w Kownie w XVI w. i początkowo mieścił się
w gotyckich kamienicach stojących przy rynku. W 1624 r. zabudowania spaliły się, a na
ich miejscu wybudowano w l. 1624-1634 nowy okazały gotycki kościół oraz murowane zabudowania
klasztoru. Budowę sfinansował marszałek szlachty powiatu kowieńskiego Aleksander Massalski. Klasztor
został skasowany w 1864 r., w jego zabudowaniach umieszczono seminarium duchowne,
a kościół stał się świątynią parafialną.
Kościół p.w. Św. Trójcy jest świątynią gotycką, z elementami architektury renesansu. Jest to
trójnawowa budowla halowa z półkoliście zamkniętym prezbiterium. Z boku świątyni, przy
południowej nawie bocznej znajduje się pojedyncza czworoboczna wieża, przez którą wiedzie główne wejście
do kościoła. We wnętrzu zwracają uwagę piękne gwiaździste sklepienia w nawie głównej
i w prezbiterium. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest cudowny obraz MB.
Zespół zabudowań klasztoru składa się z kilku korpusów. Główny budynek, zwany pałacem
Massalskiego, połączony piętrowym łącznikiem ze świątynią, został wzniesiony przed 1635 r. Jest to
budowla dwukondygnacyjna, na planie prostokąta, ozdobiona piękną renesansową fasadą, zwieńczoną
trójkondygnacyjnym frontonem ze spływami wolutowymi.
Ratusz.
Najbardziej reprezentacyjna budowla miasta, stojący pośrodku rynku, wzniesiono w l. 1542-1543.
Początkowo był to budynek parterowy, bezwieżowy, utrzymany w stylu gotyckim. W k. XVI w.
dobudowano piętro oraz wysoką wieżę. Obiekt odnowiono w 1638 r., a w l. 1771-1780 gruntownie
przebudowano w stylu barokowym. Wówczas także podwyższono wieżę do obecnej wysokości 53 m.
W 1824 r. władze rosyjskie urządziły tu tymczasową cerkiew, a później skład broni.
Zdewastowany budynek w l. 1836-1838 został poddany gruntownej restauracji wg projektu arch.
Karola Podczaszyńskiego oraz bogato wyposażony, by służyć jako carska rezydencja, gdzie władca Rosji
zatrzymywał się podczas podróży do zachodnich guberni oraz za granicę. W l. 1865-1869 w budynku
działał teatr, a od 1869 do 1944 r. w ratuszu, tak jak pierwotnie, mieściły się władze miasta.
Ratusz, powszechnie uznawany za jeden z najpiękniejszych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, jest
budowlą dwukondygnacyjną, wzniesioną na planie prostokąta, nakrytą wysokim łamanym dachem. Przed fasadę
wysunięta jest bardzo wysoka sześciokondygnacyjna wieża, której trzy dolne kondygnacje są czworoboczne,
a trzy górne - ośmioboczne. W czwartej i piątej kondygnacji znajdują się obrzeżone
balustradami balkony widokowe. Szczyt fasady po obu stronach wieży zdobią attyki tralkowe i spływy
wolutowe. Przy pd. elewacji bocznej znajduje się główne wejście, zaakcentowane niskim portykiem o dwu
parach kolumn dźwigających balkon z balustradą. Całą dolną kondygnację pokrywa boniowanie.
Pod budynkiem znajdują się gotyckie piwnice, ze sklepieniami opartymi na masywnych filarach.
Kościół katolicki p.w. św. Franciszka Ksawerego i klasztor jezuitów.
W 1642 r. jezuici, bracia Wojciech, Kazimierz i Piotr Kojałowiczowie, posiadający kamienicę
przy kowieńskim rynku, zapisali ją zakonowi jezuitów. Zakonnicy urządzili w niej kaplicę
i pomieszczenia klasztorne. W 1666 r. rozpoczęto budowę dużego kościoła. W l. 1761-1768
wybudowano przyległe do kościoła dwukondygnacyjne obszerne gmachy klasztoru i kolegium jezuickiego.
W 1807 r. kolegium zostało zamienione na szkołę świecką, tzw. kowieńską szkołę powiatową,
w której z nakazu Uniwersytetu Wileńskiego w l. 1819-1823 pracował jako nauczyciel Adam
Mickiewicz, a także mieszkał w przydzielonym mu w budynku szkolnym pokoju.
Barokowy kościół p.w. św. Franciszka Ksawerego jest trójnawową bazyliką wzniesioną na planie prostokąta,
z półkoliście zamkniętym prezbiterium. Trójkondygnacyjną fasadę o znakomitych proporcjach,
zwieńczoną attykowym szczytem z trójkątnym frontonem, flankują dwie wysokie na 48 m, smukłe
pięciokondygnacyjne wieże. Najcenniejszymi elementami wyposażenia są barokowy ołtarz główny, ozdobiony
licznymi kolumnami wypełniającymi prezbiterium oraz dobrej klasy organy. Budynki klasztoru
i kolegium, wzniesione na planach prostokątów, obecnie czterokondygnacyjne, w dwu dolnych
kondygnacjach zachowały oryginalne dekoracje barokowe w postaci pilastrów. Na ścianie budynku
pozostała tablica z napisem w języku litewskim i rosyjskim "Tu mieszkał i tworzył
Adam Mickiewicz w latach 1819-1823".
Dom Perkuna,
gotycki, zbudowany na przeł. XV i XVI w. z czerwonej nietynkowanej cegły. Nazwa domu wiąże się
z miejscową tradycją, wg której mieściła się tu w czasach pogańskich świątynia litewskiego boga
Perkuna, bowiem jego figurka ozdabiała niegdyś szczyt domu. W rzeczywistości dom był pierwotnie
kamienicą kupiecką, a w 2 poł. XVI w. został zakupiony przez jezuitów z pobliskiego
klasztoru, którzy w 1643 r. urządzili tu kaplicę. Po kasacie klasztoru w 1773 r. opuszczony
i zdewastowany. W XIX w. został odbudowany, była tu m.in. szkoła dla szlachty i teatr, do
którego uczęszczał mieszkający w pobliżu Adam Mickiewicz. W 2 poł. XIX w. ponownie opuszczony
i zdewastowany, na przeł. XIX i XX w. urządzono tu szkołę cerkiewną. W 1928 r. budynek
zwrócono jezuitom; mieścił się tu internat prowadzonej przez nich szkoły. Po 2 wojnie światowej były tu
szkoły. Jego ozdobą jest wspaniały, późnogotycki trójkątny szczyt fasady, w stylu gotyku
"płomienistego", przypominający fasadę kościoła św. Anny w Wilnie. Bogatą ornamentykę
tworzą gotyckie sterczyny, nisze obramowane giętymi profilowanymi żebrami oraz szeroki pas fryzu
z geometrycznym ornamentem.
Kościół katolicki p.w. Wniebowzięcia NMP tzw. kościół Witolda,
gotycki, najstarszy w Kownie, fundowany przez wielkiego księcia Witolda po bitwie nad Worsklą
w 1399 r., zbudowany na pocz. XV w. i przekazany sprowadzonym tu przez księcia franciszkanom.
Pierwotnie była to świątynia bezwieżowa, nieco później z przodu dobudowano wieżę. Kościół był
kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. Jest to świątynia trójnawowa, halowa, wzniesiona na planie
krzyża, z dwiema bocznymi kaplicami, wielobocznie zamkniętym prezbiterium i pojedynczą zakrystią.
Przed fasadę wysunięta jest wielokondygnacyjna ośmioboczna wieża z niewielkim przedsionkiem, nakryta
wysokim spiczastym dachem z XX w. Ściany świątyni wzmacniają masywne szkarpy. Szczyty korpusu
głównego i kaplic zdobią schodkowe ustawione sterczyny i ostrołukowe wnęki. W skromnym
wnętrzu świątyni zwracają uwagę gwiaździste żebrowane sklepienia w prezbiterium i kaplicy
północnej.
Archikatedra katolicka p.w. śś. Piotra i Pawła,
największy kościół gotycki na Litwie (długość 84 m, szerokość 34 m, wysokość nawy głównej 26 m),
o murach wzniesionych z czerwonej, nietynkowanej cegły. Jej budowę rozpoczęto w 1413 r. -
powstała wówczas jej część stanowiąca obecne prezbiterium. Budowa świątyni, z długimi przerwami,
ciągnęła się przez ponad dwa stulecia. W l. 1893-1894 przy bocznej ścianie prezbiterium wzniesiono
neogotycką kaplicę, jedną z najciekawszych na Litwie, projektowaną przez arch. F. Wyganowskiego,
a do zakrystii dobudowano apsydę.
W 1895 r. świątynia uzyskała rangę katedry, a w 1921 r. - tytuł bazyliki mniejszej. Kościół
był nieprzerwanie czynny. Monumentalna świątynia jest trójnawową bazyliką na planie prostokąta,
z wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium i przyległymi do niego zakrystią
i kaplicą, również zamkniętymi półokrągłymi apsydami. Przy pd. boku fasady, zwieńczonej trójkątnym
frontonem, wznosi się pojedyncza czworoboczna wieża wysokości 42 m. Ściany prezbiterium oraz zakrystii
i kaplicy wzmacniają schodkowe szkarpy, podobnie wzmocnione są także wystające ponad nawy boczne
ściany nawy głównej. Bardzo cenne jest wyposażenie wnętrza kościoła: wspaniały dwupiętrowy barokowy
ołtarz główny, wykonany w 1775 r. (12 Apostołów towarzyszących Grupie Ukrzyżowania) i 9 ołtarzy
bocznych, w tym piękny XVII-wieczny drewniany ołtarz w lewej nawie, fragmenty XVII-wiecznej
polichromii w prezbiterium, liczne cenne obrazy, w tym m.in. "Wniebowzięcie NMP"
z 1686 r. pędzla Johanna Gotharda Berchhoffa, "Madonna wśród kwiatów" malarza szkoły
flamandzkiej z 1 poł. XVII w. oraz XIX-wieczne płótna znanego rysownika i ilustratora Michała
Elwiro Andriollego.
Kościół p.w. św. Jerzego i klasztor bernardynów.
Klasztor bernardynów w Kownie ufundował w 1467 r. marszałek kowieński i kasztelan
grodzieński S. Sędziwojewski. Kościół i przyległy do niego czworobok budynków klasztornych
wybudowano w l. 1487-1502. Bernardyni kowieńscy znani byli niegdyś w całej Rzeczypospolitej,
a także poza jej granicami, z produkcji tabaki oraz znakomitych napojów alkoholowych - miodów
i nalewek. Pomimo wielokrotnych przekształceń, kościół p.w. św. Jerzego jest jedną z najlepiej
zachowanych (a także największych) świątyń gotyckich na Litwie, która uniknęła poważniejszych
przeróbek i zachowała pierwotną bryłę oraz oryginalne, nietynkowane elewacje z czerwonej cegły.
Kościół jest ogromną bezwieżową, trójnawową świątynią halową, wzniesioną na planie prostokąta,
z wydłużonym półkoliście zamkniętym prezbiterium. Przyległe do kościoła i wzniesione w tym
samym okresie zabudowania klasztoru tworzą wraz ze świątynią zamknięty czworobok budynków
z prostokątnym dziedzińcem wewnętrznym. Pierwotnie budynki były dwukondygnacyjne, w 1925 r.
podwyższono je o trzecią kondygnację, a po 2 wojnie światowej nad północnym skrzydłem
nadbudowano czwartą. Kilkakrotnie przebudowane budynki mają obecnie zewnętrzny wystrój neobarokowy, jednak
we wnętrzach zachowało się wiele elementów gotyckich i renesansowych. Pomieszczenia na parterze
zachowały oryginalne sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami.
Zespół zabudowy Rynku czyli Placu Ratuszowego.
Jest to najcenniejszy fragment Starówki kowieńskiej i jedyny zachowany na Litwie w całości
zespół zabudowy głównego placu miejskiego. Wszystkie stojące przy prostokątnym placu budynki mają wartość
zabytkową. Do zabytków najwyższej klasy należą wznoszący się pośrodku rynku ratusz oraz stojąca
w pn-wsch narożniku archikatedra. Przy Placu Ratuszowym stoją dwa zespoły klasztorne: kościół św.
Franciszka i klasztor jezuitów oraz kościół św. Trójcy i klasztor bernardynek. Całą zach.
pierzeję rynku zajmuje zespół zabudowań stacji pocztowej, a pd.-zach. narożnik - pałac Syruciów.
Pozostałe pierzeje rynku zajmują zabytkowe kamienice z XVI-XVII w., poddane gruntownej restauracji
w l. 80-tych XX w., która przywróciła im pierwotny wygląd, zmieniony po licznych przebudowach
w XIX i XX w. Większość kamienic ma wystój gotycki, renesansowy lub klasycystyczny,
w niektórych z nich znajdują się elementy każdego z tych stylów.
|