Kościół katolicki p.w. Nawiedzenia NMP
fundacji wielkiego księcia litewskiego Witolda, zbudowany w 1409 r. na pagórku w najwyższym
miejscu międzyjeziornego przesmyku, na którym rozwinęło się miasto. Jest to trójnawowa bazylika na planie
trapezu, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, które zachowało charakter gotycki. Do prezbiterium
przylegają - z jednej strony zakrystia, z drugiej - kaplica Romerów. Fasadę flankują dwie
czworoboczne, wysunięte ku przodowi, czterokondygnacyjne wieże. Pomiędzy wieżami wznosi się trójkątny
attykowy fronton. Bardzo cenny jest barokowy wystrój wnętrza kościoła. Uwagę zwraca przede wszystkim
monumentalny dwukondygnacyjny drewniany ołtarz główny wykonany w 1718 r., ozdobiony kolumnami,
pilastrami i licznymi rzeźbami. W ołtarzu znajduje się cudowny obraz MB z Dzieciątkiem
(olej na desce), zwanej też Madonną Trocką. Obraz MB Trockiej jest obok MB Ostrobramskiej jednym
z najbardziej czczonych na Litwie. Wizerunek otacza pozłacana XVIII-wieczna sukienka, ozdobiona
koronami papieskimi, podarowanymi przez papieża Klemensa XI. Uroczystej koronacji obrazu dokonał
w 1718 r. biskup wileński Konstanty Brzostowski. Był to pierwszy obraz koronowany na Litwie
i drugi na terenie Rzeczpospolitej, po koronowanym rok wcześniej obrazie MB Częstochowskiej. Ten
sam biskup fundował misternie rzeźbione posrebrzane antepedium zdobiące mensę ołtarza. Inne cenne
elementy wyposażenia kościoła to bogato zdobiona barokowa drewniana ambona z przeł. XVIII
i XIX w. oraz prospekt organowy z 1800 r. Poza wizerunkiem MB Trockiej w kościele znajdują
się także inne cenne obrazy: "Św. Dominik i św. Franciszek" (przeł. XVII i XVIII w.),
"Złożenie Chrystusa do grobu" (XVII-XVIII w.), "Apostoł Piotr" (XVII-XVIII w.),
portret wielkiego księcia Witolda (pocz. XVIII w.), "Św. Jan Nepomucen" (1726), "Sąd
Salomona" (k. XVIII w.), "Apostoł Paweł (2 poł. XIX w.), "Św. Tadeusz" (2 poł.
XIX w.) i "MB Różańcowa" (przeł. XIX i XX w.).
Kienesa czyli świątynia karaimska,
drewniana, zbudowana w XVIII w., niszczona podczas pożarów w 1794 i 1812, odbudowana,
remontowana w l. 1894-1904. Jest to budowla wzniesiona na kamiennej podmurówce, na planie zbliżonym
do kwadratu, nakryta czterospadowym łamanym dachem polskim, zwieńczonym niedużą czworoboczną wieżyczką.
Wnętrze przedzielone jest ażurową ścianką na pomieszczenie główne, przeznaczone dla mężczyzn
i przeznaczony dla kobiet przedsionek, nad którym wznosi się balkon oparty na czterech kolumienkach.
Zarówno zewnętrzny, jak i wewnętrzny wystrój świątyni jest skromny. Karaimi, lud pochodzenia tureckiego,
o religii zbliżonej do judaizmu, zostali sprowadzeni z Krymu przez Witolda w l. 1397-1398
i osadzeni w Trokach, gdzie pełnili straż przy książęcym zamku. Później słynęli
z ogrodnictwa i sadownictwa, zajmowali się też m.in. garbarstwem i rzemiosłem artystycznym.
Troki zawsze były najważniejszym ośrodkiem życia duchowego dla społeczności Karaimów w Rzeczpospolitej.
Niegdyś Karaimi mieszkali w Trokach wyłącznie przy jednej długiej ulicy, zwanej Karaimską.
Obecnie mieszka tu kilkanaście rodzin karaimskich, łącznie ok. 60 osób. Na Litwie liczebność społeczności
karaimskiej ocenia się na kilkaset osób. Kienesa stoi przy ul. Karaimskiej niegdyś zamieszkanej wyłącznie
przez tę społeczność. Wzdłuż tej długiej ulicy, biegnącej w pn. części miasta przez zwężającą się część
półwyspu pomiędzy jeziorami Tatarskim i Gałwe, zachowała się gęsta zabytkowa drewniana zabudowa
z domami głównie z XIX w. Cechą charakterystyczną są potrójne okna na zwróconych ku ulicy ścianach
szczytowych.
Cmentarz karaimski.
Cmentarz położony jest nad brzegiem jeziora Tataryszki i składa się z części starej i nowej.
Najstarsza część cmentarza została założona w XV w. i z tego też okresu pochodzą najstarsze
groby. Zachowało się kilkaset starych nagrobków w kształcie stelli i kolumn, z napisami
w języku polskim, rosyjskim, karaimskim lub hebrajskim. Starą część cmentarza otacza ogrodzenie
z k. XIX w. z dwiema bramami z przeł. XVIII i XIX w.
Zamek na wyspie,
dawna rezydencja wielkich książąt litewskich, gotycki, zbudowany przez wielkiego księcia Witolda na pocz.
XV w. na Wyspie Zamkowej jeziora Gałwe. W miejscu tym stał wcześniej niewielki drewniany zamek
istniejący już w 1 poł. XIV w. i odnowiony w 2 poł. XIV w., zapewne przez Kiejstuta,
który w pobliżu wzniósł swój zamek na półwyspie. Oba zamki w 2 poł. XIII w. były kilkakrotnie
atakowane przez Krzyżaków, a także przez skłóconego z Kiejstutem i Witoldem Jagiełłę,
któremu się poddały w 1382 r. Jagiełło osadził wówczas w Trokach swego brata Skirgiełłę, którego
z kolei atakował tu Witold i sprzymierzeni z nim Krzyżacy.
Witold powrócił do Trok po pogodzeniu z Jagiełłą i objęciu tronu wielkoksiążęcego w 1392 r.
Troki były ulubioną siedzibą Witolda, który przebywał tu znacznie chętniej niż w stołecznym
Wilnie. Na pocz. XV w. na miejscu starego zameczku na wyspie Witold wzniósł nowy potężny murowany zamek.
Za czasów następnych Jagiellonów zamek w Trokach przestał być rezydencją wielkich książąt, stał się
natomiast rodzajem więzienia politycznego dla osób znamienitych. Król Zygmunt Stary kazał zamknąć tu
przedstawicieli możnego rodu Gasztołdów, podejrzewanych o utrzymywanie kontaktów ze zdrajcą Glińskim.
Przebywała tu na wygnaniu królowa Helena, wdowa po Aleksandrze Jagiellończyku, podejrzewana o chęć
ucieczki do Moskwy. Zamek przejściowo odzyskał swą rangę za czasów Zygmunta Augusta, który w 2
poł. XVI w. urządził tu swą letnią rezydencję. Potem jednak, nie konserwowany należycie, popadał
stopniowo w ruinę. Oba zamki trockie zostały doszczętnie zniszczone podczas wojny z Moskwą
w 1655 r. i nigdy nie odzyskały dawnego znaczenia. Imponujące ruiny zamku na wyspie
przez następne 300 lat stanowiły historyczną ciekawostkę, a później atrakcję turystyczną.
Pierwsze próby restauracji i częściowej odbudowy zamku podjęto w 1905 r. Prace te kontynuowano
w l. 1929-1940 z inicjatywy Stanisława Lorentza, który był w l. 1929-1934
konserwatorem zabytków w województwach wileńskim i nowogródzkim.
W l. 1951-1961 odbudowano zamek górny z wielokondygnacyjną wieżą. Pełną odbudowę zamku dolnego
z murami obwodowymi i basztami zakończono na pocz. l. 90-tych. Zamek trocki jest potężną budowlą
zajmującą niemal całą powierzchnię wyspy i składa się z dwu części: zamku górnego, zwanego też
głównym i oddzielonego od niego fosą zamku dolnego, zwanego też przedzamczem. Fundamenty i dolne
kondygnacje wszystkich części zamku zbudowane są z głazów polnych, górne kondygnacje natomiast -
z czerwonej cegły. Wszystkie budowle nakryte są dachami z czerwonej dachówki.
Zamek górny jest czworoboczną trójkondygnacyjną budowlą z dziedzińcem pośrodku, wokół którego biegną
drewniane krużganki. W tej części zamku mieścił się dwór i rezydencja wielkich książąt
litewskich. Wejście na dziedziniec wiedzie przez wysuniętą ku przodowi wielokondygnacyjną czworoboczną
wieżę-donżon. W piwnicach oraz w dolnych kondygnacjach zachowały się oryginalne sklepienia
krzyżowe. Naroża zamku górnego wzmacniają potężne szkarpy. Budowlę otaczają kamienne mury obwodowe,
stromo opadające ku brzegom jeziora i fosie oddzielającej zamek górny od dolnego. Przedzamcze,
gdzie mieściły się niegdyś pomieszczenia gospodarcze, ma plan nieregularnego wielokąta. Tworzą go
otaczające obszerny dziedziniec trójkondygnacyjny budynek główny, wzniesiony na planie prostokąta, oraz
mury obwodowe (z przyległymi do nich mniejszymi pomieszczeniami) i trzy okrągłe narożne baszty.
Wejście na dziedziniec wiedzie przez czworoboczną basztę bramną.
Zespół pałacowy w dawnym majątku ziemskim w Zatroczu.
Majątek Zatrocze, położony po przeciwnej niż miasto Troki stronie jeziora Gałwe, na półwyspie
oddzielającym je od jeziora Skąjście. W k. XIX w. dobra nabył hr. Józef Tyszkiewicz i założył
tu ordynację. Zatrocze pozostało w rękach Tyszkiewiczów do 2 wojny światowej. Drugim i ostatnim
ordynatem był syn Józefa - Andrzej Tyszkiewicz. Józef Tyszkiewicz w l. 1896-1901 wzniósł
w Zatroczu neoklasycystyczny pałac. Jest to budowla dwukondygnacyjna, na wysokich suterenach,
wzniesiona na planie kwadratu. Szerokie schody prowadzą spod portyku na ogromny obwiedziony balustradą
i obmurowany kamieniem taras, skąd rozpościera się rozległy widok na jezioro i zamek
w Trokach. Taras zdobią wazy wsparte na cokołach. Częściowo zachował się, szczególnie
w reprezentacyjnych pomieszczeniach na parterze, bogaty wystrój wnętrz pałacu, utrzymany w stylu
Ludwika XVI, z pilastrami, sztukateriami, kartuszami i ozdobnymi parkietami.
Zachowały się liczne budynki zespołu pałacowego Zabudowania otacza park o powierzchni 58,9 ha,
założony w k. XIX w. na bazie naturalnego kompleksu leśnego. Park zajmuje wierzchołek półwyspu
pomiędzy jeziorami Gałwe i Skajście. Jest tu kilka stawów i liczne alejki. Dwie
główne aleje lipowe mają długość ok. 100 m. Rośnie tu także kilka okazałych dębów o średnicy ponad 1 m.
Przy pd.-wsch. elewacji pałacu istniał niewielki ogród geometryczny, ze strzyżonymi bukszpanowymi
żywopłotami. Stał tu posąg Bachusa oraz kopie starożytnych rzeźb, dziś ukryte w pobliskich zaroślach.
Zachowała się ponadto kamienna ława, ozdobiona wazami, podobnymi jak na tarasie.
|