ARIZONA |
Stan w południowo-zachodniej
części USA, przy granicy z Meksykiem. Powierzchnia 295,3
tys. km2. 4,2 mln
mieszkańców (1997), w tym ponad 85% Indian (głównie
Nawahowie i Hopi), żyjących głównie w rezerwatach,
zajmujących ok. 27% powierzchni stanu (najwyższy
procent w kraju). Średnia gęstość zaludnienia: 14,2
osoby/km2. Stolica
Phoenix (1,1 mln mieszkańców, 1997). Główne
miasta: Tucson, Yuma, Prescott, Morenci, Douglas. W miastach
żyje 87,5% ludności. Powierzchnia stanu wyżynna, w północnej części
wyżyna Kolorado, w centralnej wyżyna Mogollon.
Ponad równinami wzoszą się potężne, izolowane góry
o wys. 2000-2500 m n.p.m. Klimat podzwrotnikowy i zwrotnikowy, suchy. Średnia temperatura powietrza latem przekracza 35°C, maksymalnie dochodzi do 55°C. Główne rzeki: Kolorado, Gila. Interesujące obiekty turystyczne: parki narodowe - Wielki Kanion Kolorado (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO), Skamieniały Las, Saguaro, Organ Pipe Cactus, pustynia Gila, narodowy park historyczny Tumacacori, ruiny Anasazi, rezerwaty Indian Hopi i Nawahów. Naturalną roślinność stanowią półpustynne stepy z kaktusami, na południu roślinność pustynna, na wyżynie Mogollon lasy z sosną żółtą. Eksploatuje się bogate złoża rud miedzi, cynku, ołowiu, uranu, molibdenu, srebra, złota i pumeksu. Historia: w okresie prekolumbijskim zamieszkana przez plemiona indiańskie, rozkwit osadnictwa indiańskiego - którego pozostałością są puebla - od ok. V w. W XVI-XVII w. zamieszkujących Wyżynę Kolorado Indian z plemienia Anasazi wyparli Apacze i Nawahowie. Od końca lat 30. XVI w. penetracja europejska (1539 M. de Niza, 1540 F.V. de Coronado), połączona ze stopniowym wypieraniem Indian z doliny Kolorado. 1598 włączona do Nowej Hiszpanii. 1752 pierwsze stałe osiedle europejskie, Tubac. 1776 utworzenie prezydencji w Tucson. W XVIII w. liczne wojny hiszpańsko-indiańskie. Od 1821 należała do Meksyku. W wyniku wojny meksykańskiej 1846-1848 ziemie na pn. od rzeki Gila zostały włączone do Stanów Zjednoczonych. W 1853 rejon na pd. od rzeki Gila został zakupiony przez USA (tzw. zakup Gadsdena). Arizona należała do utworzonego 1850 terytorium Nowy Meksyk. Pod administracją amerykańską powstały pierwsze kopalnie srebra w Tubac oraz miedzi w Ajo. Rozwijało się osadnictwo (m.in. mormoni na Wyżynie Kolorado). Podczas wojny secesyjnej, 1862 Arizonę proklamowano skonfederowanym terytorium, ale po zwycięstwie Unii nad konfederatami 1863 utworzono terytorium w ramach Unii. Od 1912 stan (48. w składzie Unii). Pod koniec XIX w. odkrycie nowych złóż srebra, miedzi oraz cynku i złota. Postęp prac irygacyjnych oraz rozwój rolnictwa farmerskiego. W ramach federalnego programu nawodnienia Arizony zbudowano zapory: 1911 - Roosevelt Dam, 1936 - Hoover Dam. Zakłady przemysłu hutniczego (huty miedzi), elektronicznego, metalowego, elektrotechnicznego, maszynowego, lotniczego. Energia elektryczna produkowana gł. w elektrowniach wodnych, na rzece Kolorado kaskada elektrowni (Hoover Dam, Davis, Laguna). Rolnictwo oparte gł. na hodowli bydła i owiec. Niewielka uprawa, m.in.: bawełny, kukurydzy, sorga, drzew owocowych i warzyw, na polach sztucznie nawadnianych. Komunikacja dobrze rozwinięta z odcinkami transkontynentalnych linii kolejowych i drogowych. Rozwinięta turystyka. Struktura zatrudnienia: usługi - 74,6%, przemysł - 16,5%, rolnictwo - 8,9%. |